Haftalık Bülten: Teleskop #31
± Amerika Birleşik Devletleri'nden bilim insanlarının açıklamalarına göre güneşin kuzey kutbuna karşılık gelen bölgesinde büyük bir parça koparak kasırga benzeri bir girdaba sebep oldu. Olay, NASA'nın James Webb teleskobu tarafından görüntülendi. Bilim insanları, olayın sebeplerini ve dünyamız üzerine olası etkilerini inceledikten sonra yeryüzündeki iletişim ve GPS hatlarını etkilemesinden endişe ettiklerini açıkladılar. Güçlü radyasyon patlamaları olarak ifade edilen "güneş patlamalarının" zararlı kısımları, dünyanın atmosferini geçip insanları fiziksel olarak etkileyemiyor. Ancak yeterince güçlüyse, GPS ve iletişim sinyallerinin yer aldığı atmosfer katmanında düzensizliklere neden olabiliyor. DETAY
± Yeni bir çalışma, havadaki ince partikül madde konsantrasyonunun belirli bir miktarda artmasının, satranç oyuncularının turnuva maçlarında daha fazla sayıda hata yapmalarına sebep olduğunu ortaya koydu. Oyunları analiz etmek için kullanılan yapay zekânın belirlemeleri uyarınca, ince partikül madde seviyesi 10 μg / m3 arttığında satranç oyuncularının hata yapma ihtimali yüzde 2,1 artarken, hatalarının büyüklüğü ise yüzde 10,8 yükseldi. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, hava kirliliği her yıl küresel bazda milyonlarca prematüre bebek ölümüne yol açmanın yanı sıra kanser ve kalp hastalıkları üzerinde de etken oluyor. Bu araştırma, bilişsel etkileri hakkında da bir fikir edinilmesini sağladı. Çalışma, Management Science'da yayınlandı. DETAY
± Yapay zekâ iş hayatından sosyal yaşama, sanattan spora kadar hayatımızın her yönünü etkilemeye başladı. Daha önceki Teleskop bültenlerinde müzik yapan, yazılı ve görsel eserler yaratan yapay zekâ yazılımlarından bahsetmiştik. Görülüyor ki, bu etkileşim çok daha büyük boyutlara ulaşacak. En son olarak, yapay zekânın insanların duygusal ilişkileri üzerine de etkide bulunmaya başladığı görünüyor. Bu alanda çalışan yapay zekâ robotu, Replika. Replika, kullanıcılarına romantik arkadaşlık sunabilen bir yapay zekâ sohbet robotu. DETAY
± On yıllardır en sıkı koşullara tabi işgücü piyasasından istihdam sağlamak için mücadele eden Kuzey Amerika şirketleri, geçen yıl her zamankinden daha fazla robot devreye aldı ve bunların birçoğunu halen inşaat aşamasında olan elektrikli araç ve pil fabrikalarında kullanacak. Association for Advancing Automation tarafından derlenen verilere göre, büyük bölümü Amerika Birleşik Devletleri'nde, bazıları da Kanada ve Meksika'da bulunan söz konusu şirketler, 2022'de 44.100'ün üzerinde robot sipariş etti. Bu istatistik, bir önceki yıla göre yüzde 11'lik bir artış ve yeni bir rekor anlamına geliyor. Robotların değeri ise önceki yıla göre yüzde 18 artışla 2,38 milyar doları buldu. DETAY
± Hipoaktif cinsel istek bozukluğu (HSDD), hayatlarının bir noktasında kadınların yüzde 30'unu ve erkeklerin yüzde 15'ini etkiliyor. Bu durum, çiftlerin ilişkilerinde sıkıntı ve gerginliğe neden olabileceğinden, önem taşıyor. Imperial College London'dan araştırmacılar tarafından yakın zamanda yürütülen iki klinik araştırma, HSDD'li kadın ve erkeklere Kisspeptin hormonunun verilmesinin, beyin cinsel fonksiyonla ilgili işlemlerini iyileştirmeye ve cinsel tepkileri artırmaya yardımcı olduğunu buldu. Kisspeptin, beynin hipotalamus bölgesinde bulunan ve doğal olarak oluşan bir hormon. DETAY
± İnsanlar yaşlandıkça uyku bozuklukları gelişiyor. CDC tarafından yayımlanan verilere göre, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki 65 yaş üzeri nüfusun yaklaşık yüzde 12'si uyku bozukluğuyla baş edebilmek için ilaca başvuruyor. University of California tarafından yapılan ve Journal of Alzheimer's Disease dergisinde yayınlanan bir araştırma ise, uyku ilacı kullanımının, özellikle de beyaz insanlarda bunama riskini artırdığı sonucunu ortaya koydu. DETAY
± İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun yargının yetkilerini kısıtlayan yasa teklifi ve sağcı politikaları, ülkede insanları sokağa döktü. İsrail genelinde on binlerce kişinin her hafta Cumartesi günü akşamları düzenlediği protestolar, altınca haftasına ulaştı. Göstericiler, Netanyahu’nun “Başbakan” (Prime Minister) unvanına gönderme yaparak “Suç-Bakan” (Crime Minister) yazılı pankartlar ile aşırı sağcı ortaklarını eleştiren dövizler taşıyorlar. DETAY
± TÜRKONFED, 1999 Marmara Depremi verilerini baz alarak Kahramanmaraş merkezli depremlerin yaratabileceği can kaybı ve ekonomik kayba yönelik bir etki analizi yaptı. Analizin sonuçlarını içeren “2023 Kahramanmaraş Depremi Afet Ön Değerlendirme Durum Raporuna” göre can kaybı 73 bine, oluşan mali hasarın boyutu ise 84,1 milyar dolara ulaşabilir. DETAY
± Canınız kuzu etli gnocchi mi yemek istedi? Yoksa siyah risotto ya da zucchini makarnası mı? Bunlardan herhangi birini, robotik bir şefin yaklaşık 70 farklı yemek hazırlayabildiği bir Hırvat restoranında sipariş verebilirsiniz. Restoranda cihazlara taze yemek malzemelerinin yüklenmesi dışında hiçbir noktada insan müdahalesi söz konusu değil. Restoranın ortaklarına bakılacak olursa, bu yönüyle söz konusu restoran dünyadaki ilk örnek. DETAY
± Araştırmacılar, metabolik süreçlerin iltihaplanmada rol oynayan belirli bağışıklık hücrelerinin işlevini nasıl etkilediğini araştırdı ve söz konusu bağışıklık hücrelerinin işlevi için kritik olan metabolik yol buldular. İlginç olan şey şu ki, bu yol obezite ile ilgili süreçlerle de ilişkiliydi. Bilim insanları, bulgularının obezitenin tedavisi ile ilgili yeni tedavi seçenekleri ortaya çıkartabileceğini umuyorlar. DETAY
± Normalde Büyük Kanyon gibi sıcak ve kuru iklimlerde görülen dikenli armut kaktüsleri, iklim değişikliğinin bir sonucu olarak İsviçre Alplerini istila ediyor. 18. yüzyıldan beri var olan bu bitkiler, İsviçre ve İtalya'nın bazı Alp bölgelerinde önemli ölçüde yayılmış durumda. The Guardian'ın bildirdiğine göre, Fully belediyesi, 2022'nin sonunda kaktüsleri kökünden sökmek suretiyle bu istilacı türü ortadan kaldırma girişimi başlatmış durumda. Anlaşılacağı gibi yerel halk da bu bitkinin ekosistemlerinde yayılmasından hoşnut değil. DETAY
± Orbisk, gıda israfını azaltmak üzere faaliyet gösteren bir girişim. Şu an için 11 ülkede, 200 noktada kendisi tarafından üretilen cihazlarla hizmet veriyor. Cihazlar bir kamera ve ölçekten oluşuyor. Restoranlar atık gıdalarını cihazın önüne getiriyor ve kameranın resim çekmesini sağlıyor. Daha sonra, yapay zekâ devreye giriyor ve atığın türü ve miktarını belirliyor. Atık saatini de kaydediyor. Daha sonra tüm bu bilgiler bir gösterge paneli yardımıyla restoranın değerlendirmesine sunuluyor. Restoranlar da böylelikle tüketilmeyen ürünleri belirleyip üretimlerini hizalayabiliyorlar. Böylelikle restoranlardaki atık miktarı yüzde 70’e kadar azaltılabiliyor. Uygulama, 2022 yılında 337 bin öğün, 1 milyon litre su tasarrufu sağlamış ve 700 bin kilogram karbondioksit salımının önüne geçmiş. Her yıl dünyada 1,3 milyar ton yenilebilecek nitelikte gıda çöpe giderken her gün 25 bin kişi ise açlıktan hayatını kaybediyor. DETAY
± Tesla ve SpaceX şirketlerinin sahibi Elon Musk, yeni satın aldığı Twitter’ı istikrarlı ve mali açıdan sağlıklı görene kadar görevi yeni bir genel müdüre devretmeyeceğini ifade etti. Musk, anılan işlerin bir yıl kadar bir süre alabileceğini düşünüyor. DETAY
± Araştırmacılar kahve tüketiminin kan basıncı üzerindeki etkilerini araştırdılar ve günde iki veya daha fazla fincan kahve içmenin daha düşük kan basıncı ile bağlantılı olduğu sonucuna ulaştılar. Bu konudaki araştırmalar bir tane değil ve genellikle elde edilen sonuçlar kahvenin kalp ve damar sağlığı açısından faydalı olduğunu gösteriyor. Bununla birlikte, araştırmayı gerçekleştiren bilim insanları sonuçları doğrulamak için daha ileri çalışmalara ihtiyaç bulunduğunu söylemeyi de ihmal etmiyorlar. DETAY
± Hollandalı gıda markası Sunt, “kurtarılmış” muzları tatlı ikramlara dönüştürmek konusunda faaliyet gösteriyor. Son dönemde, muz püresi fabrikası kurarak faaliyetlerini çeşitlendirip geliştirdi. Sunt, ham maddesini, dünyanın en büyük muz distribütörlerinden birisi konumunda bulunan ve Antwerp limanından kendisine yılda tahmini 2.100 ton “reddedilmiş” muz teslim edecek olan Fyffes’den temin edecek. Orta Amerika'dan ithal edilen muzların Hollanda limanlarına varana kadar yılda ortalama 120.000 tonluk bölümünün olgunlaşma, zedelenme vb. nedenlerle imha edildiği tahmin ediliyor. Son dönemde, atık gıda ürünlerini değerlendiren girişimlerde bir artış gözlemleniyor. Satılmayan ekmeklerde yetiştirdiği mantarları pazarlayan Belçikalı bir girişim, daha önceki Teleskop bültenlerinde de yer almıştı. Bu konuda örnek gösterilebilecek bir diğer girişim ise atık peynir altı sularını değerlendirerek kurabiye üreten bir Japon markası olan Brown Cheese Brother. DETAY
± Yerin iki - üç metre altında, 30 santimetrelik borular Amerika'nın dört bir yerine doğal gaz taşıyor. Ulaşılması üzerindeki yapılaşma nedeniyle zor olan bu boruların birçoğu da “sızdırıyor”. Bakımları ise çok büyük ve maliyetli bir sorun zira üzerlerinde yerleşim ve trafik olması bir yana, toprağın kazılıp kaldırılması, borunun değiştirilmesi gibi zahmetli ve maliyetli bir süreci içeriyor. GE, bu amaçla PLUTO’yu geliştirmiş (PipeLine Underground Trenchless Overhaul system). Bu amaca yönelik olarak yaratılan üç veya altı ayaklı bir robot borunun içinden sürünerek geçiyor ve boruyu, jet motorlarında kullanılan GE kaplama teknolojisinden yararlanarak içeriden onarıyor. Geleneksel yöntemlerle boru hattı iyileştirme maliyeti mil başına 1 milyon ila 10 milyon Dolar iken yeni sistem bu maliyeti 200.000 ila 500.000 Dolar'a düşürme potansiyeline sahip. DETAY
± Türkiye ve Suriye’de büyük hasara ve can kaybına yol açan iki depreme ilişkin fay hareketleri, Avrupa Birliği’nin Sentinel-1A uydusu tarafından haritalandırıldı. Bahis konusu harita, dev enerjiler açığa çıkaran depremlerin yeri nasıl hareket ettirdiğini gösteren en detaylı harita oldu. Bilim insanları, bu verilerin analizinden elde edilecek sonuçların gelecekte meydana gelebilecek depremlerde insanların hayatını kurtarmaya yardımcı olacağını düşünüyor. DETAY
± ABD hükümeti, yapay zekânın askeri alanda sorumlu kullanımına ilişkin "insanların hesap verebilirliğini" de içeren bir bildiri yayınladı ve askeri gelişme, otonom silahlar ve yapay zekâ kullanımındaki hassasiyete vurgu yaparak tüm eyaletleri uluslararası normları uygulamada kendilerine katılmaya davet etti. DETAY
± Yapay zekânın bir sonraki aşamaya geçebilmesi için, insanların amaçlarını, arzularını ve inançlarını anlaması gerekiyor. Şayet günlük yaşamda gerçekten yararlı olacaksa, örneğin otonom arabalar söz konusu olduğunda, zıplayan bir toptan sonra yola bir çocuğun fırlayabileceğini anlayacak sezgisel yetenekler oluşturmaları gerekiyor ki bu bir zamanlar asla ulaşılamayacağı düşünülen bir seviyeydi. Ancak, ChatGPT'in arkasındaki AI'ın insanların bakış açılarını anladığına dair kanıtlar da dahil olmak üzere son gelişmeler, sosyal açıdan anlayışlı makinelerin bir rüya olmadığını ortaya koyuyor. DETAY
± Çinli bilim insanları eriyip sıvı hale gelen ve daha sonra yeniden şekillenebilen metal bir robot yarattılar. Robot, erime noktası 30 santigrat derecenin biraz altında olan bir metal olan galyumdan yapılmış. Manyetik neodim, bor ve demir mikro partikülleri içine gömülü. İçindeki manyetik parçacıkların iki rolü var. Birincisi, manyetik indüksiyon yoluyla botu sıvılaştıracak kadar ısıtan bir elektrik akımı üretiyorlar. İkinci olarak da ekibin, metali sıvı veya katı halde mıknatıslarla yeniden şekillendirmesini ve hareket ettirmesini sağlıyorlar. Sun Yat-sen Üniversitesi ve Zhejiang Üniversitesi'nden araştırmacılar tarafından geliştirilen metal bot için çeşitli potansiyel kullanım alanları bulunuyor. Eminiz, bu satırları okuyan ve yaşı uygun olan okurlarımız, Terminatör 2 filmindeki sıvı metal robotu hatırlayacaklardır. DETAY
Bir sonraki haftanın gelişmelerini merak ediyorsanız, abone olmayı unutmayın…